Rezidba jabuka

Rezidba jabuka je važna pomotehnička mjera koja na prvu može izgledati komplicirano i teško, u ovom članku želim sistematskim i pojednostavljenim pristupom razbiti takve dogme pomotehničkih radova, ako su oni standardizirani na slijedeće temeljne osnove:

• Vrijeme trajanja pomotehničkog rada ne smije biti duže od 30 sekundi po stablu kod manjih uzgojnih oblika, 60 sekundi kod srednjih uzgojnih oblika i 90 sekundi kod većih uzgojnih oblika (ako kod voćke radimo pomotehniku više od navedenog vremena sigurno radimo štetu).
• Kod voćaka se s pomotehničkim radovima pojavljujemo barem šest puta godišnje
• Radne operacije moraju biti jednostavne, a vrijeme i intenzitet definiramo na osnovi postavljenog monitoringa i iz njega dobivenih egzaktnih podataka o kojima ćemo detaljnije govoriti u nastavku.
• Pomotehnički radovi se ne sagledavaju samo kao samostalna nego kao kompleksna tehnološka radnja koja nadopunjuje ili se nadopunjuje sa ostalim agrotehničkim mjerama.

Osnovna pravila rezidbe voćaka

1. Pratiti kontinuirano najsuvremenija tehnološka znanja, koja svugdje u svijetu teže k tome, da se postigne takav koncept voćarenja, koji omogućava malu voćku na dohvat ruke (upotreba manje bujnih vegetativnih podloga jabuke M-9 i M-27) ili (zbog samohodnih platformi) čak veliku voćku, na kojoj je potrebno što manje ručnih radova (osim visoko produktivne berbe 2.000 ili više kg u 8 sati po beraču), koji moraju biti što jednostavniji, kako bi ih bilo moguće sprovesti jeftinijom i manje stručnom radnom snagom.

Voćke cijepljene na kržljavije, manje bujne vegetativne podloge formiraju manje stablo koje je jednostavnije za uzgoj, rezidbu i ostale pomotehničke radove

2. Postaviti minimalno standardizirani monitoring praćenja osnovnih podataka za definiranje načina i vremena rezidbe, operativne tehnike i intenziteta rezidbe, te ostalih pomotehničkih i agrotehničkih planiranih mjera u novoj proizvodnoj godini. Ti podaci su:

prošlogodišnja realizacija roda po sortama sa opterećenjem po stablu i omjerom kvalitete plodova i podacima prosječne debljine težine plodova i prosječne suhe tvari u njima.

• rokovi početka i završetka berbe sa meteo-analizom vegetacijskih temperaturnih pragova od zadnjeg dana berbe do kraja vegetacije.

• poslije berbna tehnologija foliarne ishrane eventualne upotrebe regulatora ili jesenske rezidbe

• izračunat prosječni presjek debla na visini 20 cm od cijepljenog mjesta izračunat iz prosjeka barem 20 mjerenja po sorti

• brze vlastite analize ili standardizirane 3 godišnje pedološke analize od studenog do veljače na N min

redovno ažurirani klimatološki podaci za apsolutne minimalne temperature naročito kod koštićavog voća.

3. Edukacija, trening i operativna organizacija rezidbe se implementiraju na osnovi analize gore navedenih podataka, što omogućuje siguran, stalan i kvalitetan rod, a ne strepljenje zbog vremenskih, a naročito neadekvatnih tehnoloških odluka u minuloj godini koja u pravilu povećavaju mogućnost alternance ili prevelikog opterećenja-roda.

4. Dakle rezidba voćaka ili kompletan sklop pomotehnićkih radova već dugo vremena nisu više nekad davno stečeno znanje, ljestve, škare i voćarska pila, nego zaista globalan pristup sa standardiziranim postupcima za postizanje jasno i jednostavno definiranog cilja kako svake godine postići visok i kvalitetan rod voća, po što nižoj proizvodnoj cijeni (na pr. jabuka po 0,7 do 0,9 Kn za kg). 

Svaki od gore navedenih segmenata obrađivat ćemo postepeno uz postepeno poznavanje fiziologije rezidbe i iz tih znanja logičko implementirane praktičke ili operativne rezidbe.

5. Rast i rodnost suprotnosti bitne za shvaćanje logike pomotehnike voćaka

A= mladost (1-3 godine), velik porast, mala rodnost, minimalna rezidba
B= puni rod (1-25 godina),umjerena rast, velika rodnost, umjerena do intenzivna rezidba
C= staranje voćaka (25-50 godina), minimalna rast, umjerena rodnost-alternanca, intenzivna rezidba

6. Osnovni zakoni razumijevanja rasta i rodnosti prikazani su u jedanaest priloženih skica i pratećih tekstova. 

Pojednostavljeni osnovni zakoni rasta i rodnosti u tri položaja voćne grane.

Poznavanje tih pravila, daje slijedeće zaključke, koje mora poznavati svaki rezač voćaka, ako želi uspješno komunicirati s voćkom i zajedno sa njom postići optimalni proizvodni rezultat, a ta pravila su:

• što voćka više raste to rezidba treba biti manja ili čak treba izostati eventualno potpomognuta rezanjem korijena ili tretiranjem kemijskim sredstvima za sputavanje rasta-retardantima (u Hrvatskoj je registriran retardant Regalis, koji ima i pozitivne učinke na smanjenje infekcije sa Erwiniom amylovorom),
• najučinkovitije sputavanje rasta postižemo upotrebom podloga kržljavijeg rasta, visinom cijepljenja i plićom sadnjom sadnica, dakle stručnim koncipiranjem voćnjaka kod njegovog podizanja,
• što je voćka mlađa juvenilnija, to je njezin potencijal rasta veći i obrnuto, što je voćka starija to je njezin potencijal rasta manji,
• rana rezidba utječe na povećanje rastnog potencijala, a kasnija rezidba ga smanjuje,
• mali potencijal roda povećava potencijal rasta voćaka, a srednji i veliki potencijal roda (adekvatno ostavljenim rodnim pupovima) smanjuje potencijal rasta,
• korekciju smanjenog potencijala rasta smanjujemo agrotehničkim mjerama (prehrana, navodnjavanje i obradom međurednog i prostora u redu), intenzivnijom i ranom rezidbom, te kemijskim i pravovremenim ručnim prorjeđivanjem plodova,
• korekciju povećanog potencijala rasta smanjujemo minimalnom i što kasnijom rezidbom i naknadnim ljetnim rezidbama, upotrebom retardanata za sputavanje rasta i rezidbom korijena, agrotehničkim mjerama (smanjena ili izostavljena prehrana, smanjeno ili minimalno navodnjavanje, uži herbicidni pojas, i rjeđa obrada međurednog prostora).

Iz svega navedenoga globalno slijedi da:

• mlade-manje rodne voćke ili voćke velikog rasnog potencijala ili voćke malog potencijala roda režemo kasno i minimalno a
• starije-rodne voćke sa smanjenim ili čak malim minimalnim potencijalom rasta a povećanim potencijalom roda režemo adekvatno ranije, srednje jako ili jače.

mlade voćke ili voćke velikog rasnog potencijala ili voćke malog potencijala roda režemo kasno i minimalno, a starije-rodne voćke sa smanjenim ili čak malim minimalnim potencijalom rasta, a povećanim potencijalom roda režemo adekvatno ranije, srednje jako ili jače.

Diferencijacija ili zametanje cvjetnih pupova kod voćaka

Voćke imaju fiziološki dva razvojna stadija pupova i to vegetativni ili rastni tip pupa iz kojeg ovisno o položaju i uvjetima prihrane ili klimatskih uvjeta izraste kraći ili duži ovogodišnji izboj ili samo lisna rozeta s vegetativnim pupom ili se vegetativni pup sa listnom rozetom direktno transformira u rodni pup. 

Vegetativni pupovi su u pravilu vidno šiljasti i manji, a mogu biti adventivni ili spavajući te nevidljivi jer su pokriveni-prerasli sa korom. 
Drugi tip pupa je rodni pup, koji može biti mješoviti (kod jabučastog voća) tako da iz njega izrasta cvat ili cvast s lisnom rozetom ili kraćim ili dužim izbojom ili samo cvatni (kod koštičavo voća) koji je sastavni dio sastavljenog pupa (u sredini ljesni ili lisni pup, a oko njega na svakoj strani cvjetni pup). 

Razvoj ploda i mladice iz rodnog pupa kod jabučastog voća

Diferencijacija ili zametanje cvjetnih pupova je složen fiziološki proces, koji onima koji ga shvate i razumiju pojednostavljuje voćarsku proizvodnju, a onima koji ga ne shvate zagorčava. Tehnološki cilj uspješnog voćara je kako uspješno svake godine smanjiti broj rodnih pupova na optimum, koji omogućava stalnu i visoku proizvodnju plodova. 
Kad voćar zapunjuje potrebni proizvodni volumen voćnjaka, koji je predviđen konceptom voćnjaka, onda treba naravno poticati rast ovogodišnjih izboja na postojećem idealnom stablu, a kad oni zapune potreban volumen moraju prestati s rastom i početi proizvoditi asimilate ili organsku tvar koja je potrebna za takozvanu diferencijaciju ili zametanje cvetnih pupova. 

Jedna od mnogih teorija diferencijacije, a po mome mišljenju najjednostavnija razumljiva je teorija C:N (ugljično-dušična) gdje C predstavlja rodnost ili asimilate (hormone sputavanja rasta) koji se stvaraju kod završenog ili umjerenog rasta voćaka, a N dušik koji predstavlja mineralne supstance rasta (hormone rasta) koji povećavaju ili produžavaju rast. Moguća su tri odnosa koja definiraju slijedeća moguća stanja:

• N > C prevelik rast, koji potiče vegetativnu rast i tako onemogućuje optimalnu diferencijaciju rodnih pupova
• N = C optimalan odnos između rasta i rodnosti koji optimizira rast-rodnost i omogućuje optimalni rodni volumen i kvalitetnu diferencijaciju rodnih pupova na svim vrstama grana
• N < C premali porast, koji prekomjerno povećava diferencijaciju cvjetnih pupova, a time posredno smanjuje rodni volumen voćke i povećava vjerojatnost izmjenične rodnosti voćaka-alternance.

Diferencijacija-zametanje rodnih pupova je dakle kontinuiran proces rasta i stvaranja rodnih pupova koji traje na ovogodišnjim, jednogodišnjim, dvogodišnjim ili višegodišnjim granama. Globalno traje od završetka cvatnje kao najvećeg fiziološkog šoka stresa voćaka (naročito kad je cvatnja obilna i eksplozivna) pa sve do početka nove cvatnje.

 

Pomotehnikom, prihranom i agrotehnikom voćkama tijekom proizvodne godine pokušavamo optimizirati odnos N/C koji mora biti u prvoj trećini proizvodnog ciklusa bliže odnosu N > C, u drugoj trećini bliže odnosu N = C i u trećoj trećini proizvodnog ciklusa negdje između N = C i N < C. Ako smo svojim tehnološkim znanjima (pomotehnika, prihrana, agrotehnika i zaštita voćaka od bolesti i štetnika) sposobni osigurati optimalne uvjete za diferencijaciju cvjetnih pupova, ona je moguća čak na ovogodišnjem izboju, koji je od kretanja vegatacije do završetka prve vegetacije postigao optimalnu dužinu za zapunjavanje predviđenog rodnog volumena, a u drugoj vegetaciji minimalnim rastom i učinkovitim stvaranjem asimilata prešao u fazu optimalnog zametanja rodnih pupova ili diferencijacije. 

Normalno je da je puno lakša i sigurnija diferencijacija cvjetnih pupova na jednogodišnjem, dvogodišnjem ili višegodišnjem drvu što je prikazano na donjim skicama, a da je za voćara poželjnija ona koja je brža dakle jednogodišnja. 

Grafički prikaz formiranja rodnog drva na rodnoj grančici (ovogodišnji)

Tipovi granjanja i plodonošenja kod jabučastog voća

Najraširjenija kontinentalna voćna vrsta je svakako jabuka pa je na njoj i njezinoj pomotehnici uglavnom urađena temeljita standardizacija pomotehnike. Različite sorte unutar jedne vrste imaju različite načine rasta ili tipove grananja koji se u globalu dijele na bazitonične, mezotonične i akrotonične. Primjeri grananja za jabuku su slijedeći: 

Bazitonični tip granjanja i plodonošenja 

Tipičan predstavnik tog tipa grananja je sorta starkrimson ili još šire spur tipovi raznih sorata jabuke u koje spadaju sada aktualne sorte stubastih jabuka, koje su u trendu za proizvodnju ekoloških voćnjaka ili voćnjaka jabuke za preradu, koji omogućuju jako gustu sadnju 10.000 i više sadnica na hektar i jako male troškove proizvodnje. 

Sorte toga tipa grananja, koje je u pravilu oštrijeg kuta, diferenciraju cvjetne pupove bliže bazi ili osnovi grana pa zbog toga traže oštriju ili takozvanu kraću rezidbu. 

Taj tip plodonošenja ne omogućuje visoke i jako visoke urode i zbog toga sorte tog tipa plodonošenja spadaju u manje rodne sorte.

Mezotonični tip granjanja i plodonošenja 

Tu imamo dva izražena tipa mezotoničnog grananja i plodonošenja i to reneta tip oštrijeg kuta grananja (tipičan predstavnik je zlatna parmena) i mezotonični tip širokog kuta grananja kojeg su tipični predstavnici idared i jonagold. 

Sorte toga tipa grananja koje neovisno od kuta grananja diferenciraju najveći dio cvjetnih pupova na sredinama grana i zbog toga zahtijevaju kombinaciju duge i kratke rezidbe. Sorte oštrijeg kuta mezotoničnog tipa grananja spadaju u manje rodne ili srednje rodne sorte, dok sorte širokog kuta mezotoničnog grananja predstavljaju u pravilu rodnije ili čak jako rodne sorte. 

Akrotoničan tip granjanja i plodonošenja 

To je u pravilu tip oštrijeg kuta grananja, a tipičan predstavnik je sorta granny smith. Sorte toga tipa grananja koje neovisno od kuta grananja diferenciraju najveći dio cvjetnih pupova na kraju grana i zbog toga zahtijevaju isključivo dugu rezidbu. 

Zbog u pravilu produžene proljetne diferencijacije cvjetnih pupova za sorte tog tipa plodonošenja preporučuje se i kasnija rezidba neposredno prije kretanja vegetacije. 

Praktična upotreba stečenih spoznaja (informacija) o različitim tipovima grananja i plodonošenja

Poznavanje u donjem diagramu prikazanih tipova plodonošenja je jedna od temeljnih osnova za sprovođenje standardizirane tehnologije proizvodnje, a u tom primjeru načina pomotehnike neke voćne vrste prema specifičnostima sorte, koje moramo dakako poznavati ako želimo s nekom sortom postići maksimalne proizvodne učinke. To saznanje uz poznavanje već prije navedenih temeljnih pravila rezidbe, procijenjenog fiziološkog stanja sorte u nekom konceptu voćarenja i njezine specifične osobine grananja i plodonošenja definiraju slijedeće potrebne standarde za sprovedbu praktičnih operativnih pomotehičkih radnji:

• sezona rezidbe – pomotehničkih radova (zimska, proljetna, ljetna, jesenska)
• vrijeme rezidbe (rana, standardna, kasna)
• intenzitet rezidbe unutar sezone ili proizvodne godine (1/5 =pet prolaza, 1/4=četiri prolaza, 1/3=tri prolaza, 1/2=dva prolaza, 1=jedan prolaz)
• način rezidbe – pomotehnike (savijanje grana, zalamanje ili zatrgavanje grana, izrezivanje dominantnih grana, zarezivanja ili zapilavanje radi poticanja rasta ili rodnosti, čepiranje dominantnih, rodnih i atrofiranih grana, oslobađanje konkurentnih grana, duga završna rezidba temeljnih rodnih grana, kratka završna rezidba temeljnih rodnih grana, upotreba kemijskih sredstava za sputavanje rasta, upotreba kemijskih sredstava za prorjeđivanje plodova, upotreba mehaničkih ili fizikalnih metoda za prorjeđivanje plodova, ručno prorjeđivanje plodova, rezidba korijena voćaka.

Broj mogućih načina pomotehnike u vremenu i prostoru tako definira potreban intenzitet kojeg na žalost većina voćara sprovodi u jednom prolazu umjesto u idealnih pet ili čak 6 prolaza unutar maksimalno mogućih 12 mjeseci u slučaju nestandardiziranih postupaka ili u 6 do 8 mjeseci kod visoko standardiziranih postupaka. 

Sigurno je da ni najbolji rezači nisu sposobni odraditi kvalitetne i za voćku optimalne pomotehničke radove u jednom prolazu, za sve sorte i u ono vrijeme kad su oni „slobodni“ od početka do kraja voćnjaka. Takav pristup pomotehnici je glavni razlog male produktivnosti voćarstva u voćnjacima koji u prosjeku daju manje od 20 tona kvalitetne jabuke ili drugog voća po ha, zbog prevelikog manje kvalitetnog roda u jednoj godini a poslijedično zbog velikim rodom uzrokovane alternace i bitno manjeg te, u pravilu zbog prevelike debljine plodova, opet nekvalitetnog roda u slijedećoj godini. 

Diagram četri glavnih tipova granjanja i plodonošenja za različite sorte jabuka

Kao primjer ćemo komparirati pristup rezidbi za sortu 1 (red chief) i 5 (granny smith) u prethodnom dijagramu u slučaju odličnog potencijala cvatnje:

• sezona rezidbe – zimska
• vrijeme rezidbe: 1 = standardna A po Fl.; 5 = kasna B-C3 po Fl.
• intenzitet rezidbe: 1 = 1/2; 5 = 1/3 do 1/5
• način rezidbe – pomotehnike: 
  1 = (izrezivanje dominantnih grana, zarezivanje ili zapilavanje radi poticanje rasta,
• čepiranje dominantnih, rodnih i atrofiranih grana, oslobađanje konkurentnih grana, kratka završna rezidba temeljnih rodnih grana, upotreba kemijskih sredstava za prorjeđivanje plodova, ručno prorjeđivanje plodova);
  5 = (savijanje grana, zalamanje ili zatrgavanje grana, izrezivanje dominantnih grana, zarezivanje ili zapilavanje za poticanje rasta i rodnosti, čepiranje dominantnih, rodnih i atrofiranih grana, oslobađanje konkurentnih grana, duga završna rezidba temeljnih upotreba kemijskih sredstava za sputavanje rasta, upotreba kemijskih sredstava za prorjeđivanje plodova, upotreba mehaničkih ili fizikalnih metoda za prorjeđivanje plodova, ručno prorjeđivanje plodova, rezidba korijena voćaka)

Iz gore napisanog jasno je vidljiva velika razlika u pristupu pomotehnici između dvije sorte istog kuta grananja i različitog tipa plodonošenja: redchief = bazitonično, granny smith je akrotonično. 

Za još bolje razumijevanje značajnosti kuta granjanja i korelacije rasta i rodnosti kod različitih tipova plodonošenja značajni su donji crteži. 

Kako brzo shvatiti principe rezidbe? Mogu vam stručnjaci pričati priče, ali dok sami ne uzmete u ruke voćarske škare i pilu, dok ne uđete u krošnju voćke, nećete razumjeti ništa. Isto kao s biciklom: dok ga ne uzjašite, nećete naučiti voziti.

dr. sc. Živko Gatin u Slobodnoj Dalmaciji u prilogu Vrt 24.veljače 2005

IZVOR: vocarstvo.org – Napisao Franc Kotar